تاریخچه اعتیاد
تاریخچه اعتیاد بسیار طولانی است و در این مقاله سعی شده تا به شکلی جامع پرداخته بشود.
مساله مواد و مصرف آن تاريخچه اي طولاني دارد.
مواد اعم از مواد مخدر و محرک مکرراً به عنوان شفابخش، مسکن، شادي آور و نيز مقدس مورد استفاده قرار گرفته است. از جمله مي توان به اشعار کهن موجود اشاره کرد و از هوم در آيين زرتشت نام برد.
سابقه آشنايي بشر با خشخاش به حدود هفت هزار سال قبل بازمي گردد. وجود لوحه هاي گلي باستاني از تمدن هاي آن زمان مويد اين امر است.
همچنين استفاده غذايي و دارويي از انواع مواد مخدر در چين و هند و کشورهاي ديگر در چند هزار سال پيش نيز مورد تاييد قرار گرفته است.
در ايران نيزحسن صباح مريداني را براي از پا در آوردن دشمنان به کار گرفت.
اين امر با به دست آمدن نوشته هايي در تپه هاي الموت به اثبات رسيد که اين افراد با استفاده از اثرات مست کنندگي حشيش اعمال خارق العاده اي را انجام مي داده اند.
در ايران سوءمصرف مواد از سابقه اي طولاني برخوردار است.
گياهاني که افيون و حشيش از آنها به دست مي آيند از گياهان بومي اين منطقه بوده و شايد بتوان گفت خواص خوراکي، دارويي و روان گردان آنها از چند هزار سال قبل توسط ساکنان فلات ايران شناخته شده بود.
طبق نوشته هرودوت خواص روان گردان حشيش براي اقوام آريايي شناخته شده بود و آنان از اين ماده در عزاداري هاي خود استفاده می کردند.
خواص ترياک
توسط پزشکان اسلامي مانند محمد زکرياي رازي و ابوعلي سينا توصيف شده است. اما شواهد مربوط به سوءمصرف آن در موارد غيرپزشکي بسيار نادر است. ابوريحان بيروني اولين دانشمند اسلامي است که به خاصيت اعتيادآور افيون اشاره کرده و پديده «تحمل» را تشريح کرده است. در ايران تا قرن هجدهم و اوايل قرن نوزدهم کشت خشخاش و توليد ترياک به منظور مصرف داخلي بود اما از نيمه دوم قرن نوزدهم کشت ترياک به عنوان يک محصول ارزآور مورد توجه قرار گرفت.
در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم
ايران يکي از اعضاي بسيار فعال تجارت جهاني ترياک محسوب و اقتصاد کشور به توليد و صدور ترياک وابسته شد .در سال 1920 ميلادي اولين قانون رسمي ممنوعيت مصرف به نام «قانون تحديد ترياک» به تصويب رسيد که طي آن در مدت 8 سال مصرف شيره ممنوع و استعمال ترياک تنها به منظور مصرف طبي مجاز شناخته شد.
دولت
براي مصرف مواد ماليات در نظر گرفت و براي معتادان کارت سهميه صادر کرد. اما اين اقدام منجر به کاهش مصرف مواد نشد بلکه قاچاق آن را رواج داد. در پي آن در سال 1301 قانون منع واردات مواد مخدر تصويب شد تا جايي که پس از تشکيل جامعه ملل، مساله ترياک مورد توجه جهاني قرار گرفت و ايران به عنوان يکي از توليدکنندگان اصلي هدف برنامه کاهش توليد بود.
شش سال بعد يعني سال 1307 قانون جديد «انحصار دولتي ترياک» از تصويب گذشت که بر اين اساس دولت ايران بايد به تدريج اراضي زير کشت خشخاش را کاهش دهد.
به دنبال گسترش ابعاد مساله اعتياد
و ناچيز بودن عايدات حاصل از صدور ترياک براي دولت «قانون منع کشت خشخاش و استعمال ترياک» در سال 1334 تصويب و به اجرا گذاشته شد. با اين اقدام قاچاق هروئين و مورفين به داخل کشور به صورت تجارت سودمندي درآمد و با تصويب قانون تشديد مجازات قاچاقچيان، زندان هاي کشور از قاچاقچيان و معتادان پر شد، اما بر تعداد معتادان و ميزان قاچاق افزوده شد. به طوري که طي 6 سال (1344 – 1338) ميزان ترياک و هروئين مکشوفه تقريباً به سه برابر رسيد. با افزايش درآمد نفت در سال 1355 مساله درمان و بازپروري با استفاده از متادون مطرح شد.
اما پس از پيروزي انقلاب
مساله مواد به عنوان رفتاري ضدانقلابي و ترويج شده از سوي استعمارگران تلقي شده، مبارزه قهرآميز با آن شروع و مساله درمان از دستور کار خارج شد. اردوگاه ها و مراکز بازپروري تحت نظارت کميته انقلاب اسلامي تشکيل و معتادان به اين مراکز هدايت شدند.
البته ذکر اين نکته ضروري است که
با توجه به شرايط و تعداد افراد پذيرش شده، امکان انجام اقدامات علمي براي اصلاح و بازپروري معتادان حتي پس از تحويل به سازمان بهزيستي وجود نداشت. اين در حالي بود که به رغم روند تشديد مجازات ها و مبارزه با عرضه، پر شدن زندان ها و انجام اعدام ها، نه تنها تعداد معتادان کاهش نيافت بلکه سيري صعودي به خود گرفت. اولين مراکز فعاليت علمي در زمينه کاهش تقاضا (کاهش مصرف، پيشگيري، درمان و بازتواني) در سال 1375 تشکيل شد، اين مراکز به صورت سرپايي و با نظارت بهزيستي شکل گرفت. در سال 79 مرکز اجتماع درمان مدار و برنامه هاي علمي آن به عنوان روش بازتواني در مراکز بازپروري مورد استفاده قرار گرفت که نتايج اوليه آن مثبت بود.
مساله پيشگيري از سوءمصرف مواد
موضوعي بود که به سختي مورد توجه مسوولان و مردم قرار مي گرفت، زيرا به دليل گستردگي تعداد مخاطبان آن، نياز به انجام اقدامات همگاني داشت و اقدامات هماهنگ مسوولان مختلف را طلب مي کرد، علاوه براينکه انجام اقدامات درازمدت (که ذات فعاليت هاي پيشگيري است) براي مردم و مسوولان خوشايند نبود. اما فعاليت هاي آگاه سازي و اجراي طرح هاي جامع پيشگيري با مخاطب افراد سالم به تدريج رشد يافت به نحوي که لزوم انجام اقدامات مختلف کاهش تقاضا به مرور توانست بر تفکر يک جانبه مقابله با عرضه به صورت قهرآميز به افراد معتاد غلبه کند.
گذر از جمعيت 70 ميليون نفري ايران، دو ميليون نفر به طور حرفه اي مواد مخدر مصرف مي کنند
آمارهاي رسمي حکايت از آن دارد که تعداد مصرف کنندگان تفنني موادمخدر نيز حدود 800 هزار نفر است. اما اين تمام واقعيت نيست.بيشتر به يک شوخي شبيه است در واقع. در حالي که ما با کشوري مرز مشترک داريم که سالانه بيش از 6 هزار تن مواد مخدر توليد مي کند و بيشتر توليد خود را به ايران سرازير مي کند و نيروي انتظامي کشور هم معترف است که در خوشبينانه ترين حالت فقط قادر به کشف 35 درصد از مواد مخدري است که وارد کشور مي شود، گفته مي شود که سالانه 90 هزار نفر به جمع معتادان کشور اضافه مي شود. آمار رسمي هيچ گاه به واقعيت نزديک نيست حتي وجه مشترک هم ندارد.
تعداد معتادان تفنني توسط کدام نهاد برآورد شده است؟
چه زماني تحقيق کرديم که چه تعداد از اين جواناني که به ظاهر سيگار لاي انگشت دارند مشغول کشيدن گرس يا حشيش هستند؟ لحظه اي فکر کنيم. آيا آن فردي که «فعلاً» دو بار يا سه بار يا پنج بار در هفته مواد مخدر – از هر نوع- مصرف مي کند آنقدر ساده لوح است که خود را معرفي کند؟ او در چنين شرايطي حتي به فکر ترک هم نيست.
چون اصلاً خود را معتاد نمي داند
در حالي که تمامي کارشناسان اعتياد مي گويند – و درست هم مي گويند- که نهايت و پايان راه تمام معتادان تفنني هم به اعتياد حرفه اي ختم مي شود. و اتفاقاً مشکل اصلي با همين گروهي است که پايان راه را نمي بينند. خوشبينانه گمان مي برند که مي توانند سال هاي طولاني با همين وضعيت، ناخنکي به مواد مخدر بزنند و تفريحي، نشئگي را تجربه کنند، مجاب کردن اين گروه چقدر توانفرساست.
تاريخچه اعتیاد در جهان
مواد مخدر( اپيوئيد ها ) سابقه اي طولاني دار
در طول تاريخ انسان از مواد مخدر زماني به عنوان دارو جهت التيام درد ها استفاده مي كرده است و زماني هم براي ايجاد لذت و و يا فرار از نارحتي ها و همچنين در جشنها و مراسم مذهبي و گاهي توسط جادوگران مورد استفاده قرار مي گرفته است . با بررسي آثارمكتوب و لوحه هاي گلي كه از سومريان باقي مانده است چنين استنباط ميشود كه سومريان اولين كساني بودند كه ترياك را كشف كردند و علاوه بر اينكه از آن به عنوان يك داروي مسكن استفاده ميكردند.
تدريجاً
به عنوان يك مكيف و مخدر نيز مورد استفاده قرار گرفت و نام گياه شادي بخش نيز بر آن نهادند . علاوه بر سومر اقوام آشور مصر يونان و رم نيز ترياك را ميشناختند و از آن استفاده مي كردند .
يونانيها
ترياك را ا’پيوم ناميده و اطبا ء بزرگي نظير سقراط تركيباتي از ترياك را براي بيماريهاي مختلف جسمي و رواني تجويز ميكردند. سابقه استفاده از مواد مخدر همانطوريكه اشاره شد بيشتر جنبه مصرف طبي داشت و فقط به دستور اطباء مصرف مي شد . در آن زمان اعتياد ابعاد وسيعي نداشت و بصورت مسايل اجتماعي و سياسي بروز كرده و ابعاد سياسي و بين المللي به خود گرفته است . با شروع انقلاب صنعتي (اواخر قرن 17 و اوايل قرن 18 ) وبسط تجارت و ارتباط و از همه مهممتر نياز صنايع نو پا انقلاب صنعتي به سرمايه روند جديدي در مسايل مختلف جهاني آغاز شد.
در اين ميان
ترياك نيز نقش تازي اي پيدا كرد. اين ماده در كنار ساير ترفندهاي استعماري به عنوان وسيله يراي جذب سرمايهد كشورهاي جهان سوم اضمحلال نيروهاي انساني و نابودي فرهنگ و اقتصاد ملي كشورها مورد مبادله كلان قرار گرفت .
عملكرد كمپاني هند شرقي در كشورهاي آسيايي بخصوص در چين يك نمونه عيني است
با ظهور امقلاب صنعتي در انگلستان اين كشور به منظور سرمايه گذاري صنعتي خربد مواد اوليه و خام صنايع و ادويه جات موجود در كشورهاي آسايي شرقي نياز شديد به سرمايه پيدا كرد اما به دليل ضعف مالي بخصوص كمبود طلا و نقره كافي در اين كشور توجهش را به ديگركشورهاخصوصا كشورهاي مستمره متمركز نموده و براي نيل به اهداف خود به ترفند هاي متعددي دست يازيد.
يكي از اين شگردها
توسل به تجارت ترياك در آسياي شرقيبود،اين كمپاني با در دست گرفتن تجارت ترياك در آسياي شرقي بخصوص در كشور چين ، طي ساليان دراز تجارت سود برد و بسياري از مردم اين كشور را به دام اعتياد كشاند. دولت چين كه از شيوع ترياك و خروج سرمايه وحشت زده شده بود به مقابله با اين كمپاني برخاست و تقاضاي منع تجارت ترياك را از مكپاني مزبور نمود.
اما اين كمپاني به خواست دولت چين توجهي ننموده وبر عمل خود اصرا ورزيد
به همين دليل دولت چين مجبور به مصادره ترياكهاي اين كمپاني شد كه نيروهاي نظامي بريتانيا به پشتيباني از كمپاني هند شرقي وارد مبارزه شدند وطي دو جنگ به نام جنگهاي ترياك شكست سختي بر نيروهاي نظامي چين وارد نمودند و نهايتا علاوه بر خسارت موفق شدند از چندين بندر چين براي حمل و نقل و توزيع ترياك استفاده نمايند. به اين ترتيب كشورچين طي ساليان دراز در اسارت مواد مخدر و اعتياد قرار گرفت.
اينگونه عملكرد
استعماري درسطح جهاني براي گسترش مواد مخدر و نتايج مخرب حاصل از آن سبب شد تا درون كشورها قيامها و اقداماتي قانوني عليه مواد مخدر و سوء استعمال آن انجام شود .
از طرفي به واسطه بين المللي و جهاني شدن اين معضل اجتماعي زنگ خطر به صدا در آمده ، انگيزه همكاري كشورهاي جهاني را عليه مواد مخدر بر انگيخته و موجب برگزاري كنفرانس ها ، عقد قراردادهاي دوجانبه و چند جانبه و تشكيل كنفوانسيونهاي جهاني گرديد.
